Poetika klasične književnosti na orijentalno-islamskim jezicima

musammat forme kao kohezivni faktor

Sažetak

U klasičnoj književnosti na orijentalno-islamskim jezicima (arapski, perzijski i turski) njegovana je jedna grupa pjesničkih formi poznatih pod zajedničkim nazivom musammat. Sa stanovišta poetike, ove forme su zanimljive prvenstveno zbog toga što su relativno velikom produkcijom i ugledom koji su imale u književnoj tradiciji doprinosile, u velikoj mjeri, jedinstvu poetičkog sistema klasične književnosti iako se ona stvarala u tri jezika. Ova činjenica upućuje na to da je uputno klasičnu književnost proučavati kao jedan sistem, da su etnocentrični pristupi klasičnoj književnosti izvedeni naknadno, te da su nepodesni stvarnom “karakteru” te književnosti. Musammat forme snažno kontinuiraju književnu tradiciju na orijentalno-islamskim jezicima, kao njen moćan kohezivni faktor: poetički konstituenti ovih formi prepoznatljivi su od antičke arabljanske kaside do one u osmanskom jeziku u kome su se najviše i stvarale musammat forme. Sa stanovišta poetike, također je zanimljivo da je u musammat formama kulminirala naklonjenost ove književnosti općenito formi koja je, tradicijski, bila prioritetna u odnosu na sadržaj. Štaviše, musammat forme su otišle tako daleko u preferiranju forme da je pjesništvu inspiracijom postala sama forma, a ne bilo koji sadržaj (na primjer, u formama tahmis, nazira, mesnevija i dr.). U krajnjim konsekvencijama, forma postaje junak tradicije, a odnos između formi i sadržaja toliko je slobodan da bilo koji sadržaj može biti izražen u bilo kojoj formi. Na taj način se književna tradicija predstavlja kao dominantno lirična, i to dvostruko. Na jednoj strani, njome dominiraju lirske poetske vrste, a na drugoj strani – izvanredno dinamičan odnos formi među sobom čini cijelu tradiciju dinamičnom i liričnom u smislu potpunog prepuštanja dražima forme, orijentalski bezbrižnom izlasku subjekta u svijet formi. Ovakav poetološki pristup klasičnoj književnosti, odnosno musammat formama kao jednoj od njenih dominanti, pokazuje kako se ta književnost ne može smatrati epigonskom, iako se takvom učini mnogima na prvi pogled, već je ona ispoljavala dinamičnost na specifičan način koji često izmiče književnohistorijskim studijama, ali je evidentan u poetološkim pristupima.