Da li bi al-Ma'arrî „oprostio“ al-Madanîju?

Sažetak

Snažan pokret ponovnog otkrivanja, revalorizacije i stvaralačkog preobličavanja sopstvenog bogatog civilizacijskog nasleđa (turat) jedna je od dominantnih karakteristika savremenog kulturnog trenutka arapskog sveta. Put pronalaženja novog modela odnosa prema tradiciji teško se probija, oscilirajući između konzervativnih otpora jalovog tradicionalizma i ne manje štetnih pseudo-modernih, radikalnih poziva na potpuno odvajanje od prošlosti i diskvalifikaciju njenih poruka. Tekst Da li bi al-Ma'arrî oprostio al-Madanîju? Predstavlja pokušaj prikazivanja jednog konkretnog slučaja manifestovanja društvene i kulturne podeljenosti u vezi sa načinom savremenog umetničkog tretmana motiva i dela iz klasičnog, književnog nasleđa arapskog sveta. Reč je o situaciji stvorenoj u Tunisu 1977. godine oko savremene teatarske adaptacije čuvene Poslanice oproštaja (Risâla al-ġufrân), originalnog i provokativnog dela pesnika-filozofa Abû al-'Alâ al-Ma'arrîja (978-1058). To jedinstveno ostvarenje klasične arapske književnosti, koje poslednjih godina privlači sve veću pažnju naučnih i književnih krugova arapskog sveta, uzeo je kao osnovu za sastavljanje moderne „pozorišne poslanice“ („risâla masraḥiyya“) kontroverzni tuniski prozaist 'Izz ad-Dân al-Madanî (r. 1938. g.). Opredeljujući se za krajnje slobodan, stvaralački odnos prema civilizacijskom nasleđu, al-Madanî se već i ranijim delima (prvenstveno dramama) uvrstio među predstavnike i nosioce određenog književnog pravca arapskog sveta. Mesto ovih pisaca u celokupnosti savremenog opštenja sa nasleđem u radu se ukratko definiše uspostavljanjem relacije prema zastupnicima drugačijih ubeđenja.

Središnji deo rada sveden je detaljnom prikazivanju svih aspekata konkretnog tuniskog slučaja (karakterizacija dosadašnjeg al-Madanîjevog književnog stvaralaštva, sa posebnim osvrtom na njegov tretman tema i sadržaja iz riznica civilizacijskog nasleđa, autorov odnos prema Poslanici oproštaja, idejna i književno-estetska analiza drame al-Ġufrân, recepcija al-Madanîjevog dela u tuniskoj sredini, Sumarni prikaz i analiza polemike koja se povodom al- Ġufrân

razvila i pokušaj njene sociološke i kulturološke interpretacije, kao lokalnog, specifičnog izraza širih društvenih i kulturnih fenomena na nivou arapskog sveta u celini.

Iako rad po·zamisli i tipu ne pretenduje na izvođenje teorijski ambicioznih ·zaključaka, ·ispitivanjem brojnih aspekata jedne konkretne kulturne situacije on ipak upućuje na razmišljanje u nekoliko pravaca:

1. Problem odnosa prema prošlosti i tradiciji i dalje je nesmanjeno aktualan u kulturi savremenog arapskog sveta i upravo se s obzirom na njega kristališe većina polarizacija.

2. Sukob između starog i novog, između tradicionalizma i modernizma, iako evidentan, ne može se uprošćeno svoditi na manihejske vrednosno definisane opozicije, po sistemu „negativno-pozitivno „nazadno-napredno“ i sl., kako se to još uvek često čini. Stvarni odnosi su -znatno složeniji i moraju se svestrano i objektivno osvetljavati, bez insistiranja na stereotipnim nasilnim sistematizacijama.

3. Radikalni destruktivni modernizam, inspirisan površno, nepotpuno shvaćenim i često pogrešno protumačenim zapadnim uzorima, ne može dati istorijski bitan doprinos uspostavljanju plodonosnog kraičkog i društveno odgovornog dijaloga sa pozitivnim vrednostima tradicije, a bez tih vrednosti nemoguće je graditi istovremeno modernu i ·autentičnu arapsku kulturu.