Knjiga putovanja Khayr Allah Efendije (1820-1866), osmanskog intelektualca iz vremena tanzimata

Sažetak

Khayr Allah Efendi, liječnik i državni činovnik, pripadnik poznate ulemanske porodice koja je Osmanskom Carstvu dala više cheikh al-etibba, obavio je dva putovanja u Evropu da bi liječio svoje bolesnike. Pravac prvog putovanja, 1862. godine, završavao se u Beču, dok je drugo putovanje, 1864. godine, bilo produženo do Pariza. Opis ovih putovanja autor je iznio u jednom djelu koje je ostalo u formi manuskripta čiji se jedini primjerak nalazi u biblioteci Fakulteta za jezik, istoriju i geografiju Ankarskog univerziteta. Djelo nije ostalo nepoznato turskim naučnicima koji nisu propusiti priliku da se njim posluže u nekoliko studija, ali ono još uvijek nije u cjelosti izučeno niti je data njegova stvarna vrijednost.

Rukopis kojeg je autor nazvao Yolculuk Kitabi sadrži 408 stranica. Prve tri stranice rukopisa nedostaju. Opis putovanja u Evropu se završava na 385. stranici. Komentari komparativnog karaktera, između Evrope i Osmanskog Carstva (pp. 386- 395), i opis Bruse (pp. 395-408) dati su u dodatku.

Djelo je bogato anegdotama koje ističu karakterne crte autora. On se zanima za mnoge stvari na Zapadu i ne prikriva svoje divljenje za evropsku civilizaciju. Khayr Allah Efendi je tipičan primjer osmanskog intelektualca i iskreni pristalica Tanzimata kojeg je započeo Mustapha Rechid Pacha 1839. godine. On se zalaže za modernizaciju osmanskih institucija po evropskom uzoru. On opaža da žene na Zapadu imaju gotovo ista prava kao i muškarci i, čini se, želi uvođenje tih prava i u svojoj zemlji. Premda on kritikuje uslove koji prevladavaju u Osmanskom Carstvu, on je pun nade u budućnost.

Knjiga putovanja Khayr Allah Efendije zaslužuje pažnju specijalista za balkanološka istraživanja, utoliko što sadrži i opise mjesta lociranih na Dunavu. Opis Beograda, gledanog izvana, pred srpski ustanak od 15. juna 1862. godine, mora biti posebno spomenut