Prilog proučavanju prošlosti Fojnice i Kreševa od uspostave osmanske vlasti do početka 17. stoljeća

Sažetak

U ovom radu prati se demografski, urbani i privredni razvoj Fojnice i Kreševa od uspostave osmanske vlasti do početka 17. stoljeća, u mjeri u kojoj to omogućavaju korišćeni izvori. Rad je rađen, uglavnom, na osnovu objavljenih i neobjavljenih izvora osmanske provenijencije, prevashodno na osnovu katastarskih popisa bosanskog sandžaka iz 1468/9, 1485, 1489, 1528/30, 1540/42, 1570. i 1604. godine. Osim izvora osmanskog porijekla, u radu su korišćeni i drugi objavljeni izvori, kao i raspoloživa literatura.

Osnovu nastanka i ekonomskog prosperiteta Fojnice i Kreševa činili su rudarstvo i rudarska proizvodnja koja datira još od 14. stoljeća. I za osmansku državu ova naselja imala su prevashodno značaj kao rudnici. Transformacija Fojnice i Kreševa u naselja islamsko-orijentalnog tipa odvijala se veoma sporo. Prve konture islamsko-orijentalnog grada Fojnica dobija u drugoj polovini 16. stoljeća, a Kreševo tek krajem 16. stoljeća. Podaci o stanovništvu, crpljeni iz katastarskih popisa bosanskog sandžaka, pokazuju stalno opadanje broja stanovništva u ova dva rudarska naselja. Prema podacima katastarskog popisa iz 1468/9. godine, Fojnica je po broju evidentiranog stanovništva predstavljala, poslije Novog Pazara, najveće naselje u bosanskom sandžaku. Navedene godine u Fojnici je evidentirano 329 domaćinstava, a u Kreševu 299, da bi početkom 17. stoljeća u Fojnici bilo evidentirano 142, a u Kreševu 112 domaćinstava. Uzroci takvom demografskom padu veoma su raznovrsni. Razvojem novih administrativnih i ekonomskih centara Fojnica i Kreševo su gubili raniji primat, pa se stanovništvo selilo u razvijenije centre. Osim toga, stalni ratovi i epidemije zaraznih bolesti bili su također uzrok depopulacije ovih naselja.

Uspostavom osmanske vlasti u ovim naseljima dolazi i do promjene konfesionalne strukture stanovništva. Međutim, proces islamizacije i u Fojnici i u Kreševu, i po obimu i po intenzitetu, bio je malih razmjera.

U privrednoj strukturi Fojnice i Kreševa dominantno mjesto zauzimalo je rudarstvo. U fojničkom ikreševskom basenu eksploatisalo se srebro, zlato, bakar i lapis lazuli. Krajem 16. stoljeća dolazi do stagnacije proizvodnje u .ovim rudnicima. Osim rudarstva, važne privredne djelatnosti ovih naselja bile su trgovina i zanatstvo koje su imale svoju tradiciju. Glavnu riječ u trgovini i uvoznog i izvoznog karaktera imali su Dubrovčani. Najvažniji izvozni artikli bili su stočarski proizvodi i vosak, a uvozni tekstil i drugi predmeti široke potrošnje.

Od zanatskih djelatnosti u Fojnici i Kreševu bili su njegovani tabački, kovački, šimlarski, krojački, kožuharski, pekarski, krznarski ipapučarski zanati.

Sporedno zanimanje fojničkog i kreševskog stanovništva bila je agrarna proizvodnja i stočarstvo.