O specifičnostima nekih osmanskih popisa u vezi institucije vakufa u Bosni u XVI i XVII stoljeću

Sažetak

Poznato je da uz vakufname, kao osnovne izvore, i turski popisni defteri sadrže vrlo važne podatke o vakufima u Bosni. Ovaj prilog objašnjava veliki značaj defterskih podataka.

S obzirom na činjenicu da je u Bosni sačuvan vrlo mali broj vakufnama, štaviše ni 10% od broja formiranih vakufa u navedenom periodu, a da popisni defteri registruju u urbanim naseljima sve vakufe nastale do vremena tog popisa, govori nam upravo o velikoj važnosti defterskih podataka. Za mnoge vakufe popisni defteri predstavljaju jedine izvore, kao što su zemlje koje su još za velikog rata (1680-1699) otpale ispod osmanske vlasti (Slavonija, Lika) pa su podaci o postojećim vakufima sačuvani samo u tim popisima.

Svi turski popisi, neki kraće neki potpunije, sadrže podatke o vakufima. Većina tih popisa sadrži samo imena vakufa i vakufskih objekata (džamije, mesdžidi) u nazivima pojedinih mahala. Neki, opet, sadrže i posebne, kontinuirane popise svih vakufa u bosanskom sandžaku, kao što su opširni popis tog sandžaka iz 1540, opširni popis istog sandžaka iz 1570, kao i opširni popis tog sandžaka iz 1604. godine.

Naročito treba istaknuti dva opširna popisa, onaj iz 1604. za bosanski sandžak i opširni popis iz iste godine za kliški sandžak.

U tim popisima, opet, za svaki vakuf zabilježen je i rezimirao sadržaj vakufname (prihodi, rashodi, objekti i svi službenici). A koliko su ti podaci neprocjenjivi vidi se iz činjenice što je za bosanski sandžak u cijelom vremenu do 1604. godine sačuvano samo 18 vakufnama, dok su u navedenom popisu sačuvani rezimirani podaci za 184 vakufa. U kliškom defteru, opet, sačuvani su podaci za 29 vakufa, dok vakufnama nije ni jedna sačuvana.