Privredna i konfesionalna struktura stanovništva u Hercegovini krajem XVI stoljeća

Sažetak

Među najznačajnija pitanja istorije naroda Bosne i Hercegovine pod Osmanlijama spadaju pitanja privredne i konfesionalne strukture stanovništva, odnosno strukture stanovništva u cjelini. Ta pitanja nisu do danas proučena na zadovoljavajući način. Razlozi za to su pomanjkanje autentičnih arhivskih izvora i činjenica da se tim pitanjima pristupalo šablonizirano, a često i jednostrano, pri tome, kad se tiče privredne strukture, uglavnom su isticane dvije komponente, muslimanska i kršćanska, tj. da su svi muslimani bili povlašteni, a svi kršćani potčinjeni. Mi smo te dvije komponente posmatrali na prostoru bivšeg hercegovačkog sandžaka, a na osnovu jednog autentičnog arhivskog izvora, odnosno opširnog popisa ratara Hercegovine iz 1585. godine. Osnovno što taj popis pruža jest jasno razgraničena klasna struktura osmanskog društva u kojoj su i muslimani i nemuslimani iz proizvodne strukture eksploatirani. Drugo što pokazuje taj izvor jest da je stanovništvo u Hercegovini krajem XVI stoljeća bilo uglavnom muslimansko i to u procentu od oko 85%. U isto vrjeme vidi se da su se u to vrijeme bili završili svi društveno-ekonomski procesi koji su karakteristični za klasični osmanski sistem u našim zemljama. lako je općeprihvaćeno da se društvo u osmanskom sistemu dijelilo na vojničku klasu, kao vladajuću, i raju, kao potčinjenu klasu, mi smo se više oslanjali na one podjele koje se zasnivaju na karakteru privređivanja i djelatnosti ukupnog stanovništva u Osmanskom Carstvu. Osnovnu privrednu djelatnost u tom sistemu čini agrama i stočarska proizvodnja, te zanatska i trgovačka djelatnost u gradu. Na osnovu toga proizvodno stanovništvo po svojoj strukturi je ratarsko, stočarsko (vlaško), zanatlijsko i trgovačko. Sve neproizvodno stanovništvo karakterizira se kao vojničko.