Neka zapažanja o srpsko-pravoslavnoj duhovnosti u Bosni i Hercegovini u osmansko-turskom vremenu

Sažetak

Mlečani, Nijemci i Francuzi, prolazeći bosaasko-hercegovačkim prostorom, s ironijom govore o našem kulturnom nivou pod Osmanlijama, na relaciji da su srpski kaluđeri težaci-nezaalice. Kroz opštenja s narodom i sveštenstvom, oni konstatuju da Srbi nisu poznavali članaka vjere, niti formula nedeljne molitve, niti sakramenta pokore, da sveštenik ne poznaje pravo ono što narodu govori, da samo manjina zna za "oče naš" i "vjerovanje", da monasi poslije završenih obreda odlaze da rade u polju, da ne znaju nikakav drugi jezik itđ.

Mnogo čega nije zapadni svijet vidio u pravoslavnom manastirskom životu, on mu je ostao tajna. U tim stranim zabilješkama nema spomena kaluđerima (živopiscima, ikoaopiscima), štamparima, knjigovezcima, prepisivačima, piscima predgovora i pogovora svetih knjiga, vještim poslanicima koji odlaze sultanu i ruskom caru i gospodarima vlaškim i moldavskim, monasima trgovcima koji trguju sa Dubrovnikom. Onda bi se moglo shvatiti da kod srpskog naroda i njegove crkve u Bosni i Hercegovini u osmansko-turskom vremenu nije vladala potpuna duhovna tmina i opšta zapuštenost. Ponekad su i historičari nekritički preuzimajući podatke, i sami stvarali taj mrak pri poimanju onovremene stvarnosti.