Jajce od pada pod Turke do kraja XVI vijeka

Sažetak

Jajce je jedan od rijetkih srednjovjekovnih gradova koji je izdržao breme burne historije i u svojoj bitnosti preživio do današnjih dana. Od kraja XV do početka XVI vijeka ovaj grad je bio u žiži ne samo bosanskih nego i svjetskih historijskih događaja. U početku prve četvrtine XVI vijeka, dolazi pod kompetenciju osmanske vlasti i mada nam se činilo da je ovaj grad ostao izvan poprišta važnih historijskih događaja, ustanovili smo da je grad Jajce bio poprište društvenih procesa koji su, kao rezultat osmanske politike i uspostave vlasti, izvršili korjenite ekonomske, društvene i etnografske promjene.

Kao početno polazište uzeli smo stanje i položaj grada Jajca u srednjovjekovnoj bosanskoj državi. U ovom dijelu su iznijete opšte poznate spoznaje. Bilo je neophodno da se podsjetimo na njih kako bi slijedili tok historijskih događaja. Iako je transformacija Jajca iz oblika srednjovjekovnog grada u oblik grada sa orijentalnim obilježjima u izvjesnom zakašnjenju, ovaj grad se uklopio u sve procese tek u drugoj polovini XVI vijeka.

Mada formiranje gradske sredine pripisujemo uglednicima na službi u gradu Jajcu i drugim ktitorima, od kojih su neki bili na visokim položajima, osnovno stanovništvo tek formiranih gradskih sredina vodi porijeklo iz seoskog življa. Privreda grada je bila u službi sela i za potrebe sela, u razmjeni proizvoda i drugih dobara, i uspostavila je uzajamni odnos sa životom proizvođačkih masa naturalne agrarne proizvodnje.

Shodno politici koju je provodila osmanska vlast, gradska sredina Jajca u XVI vijeku je bila nastanjena gotovo isključivo muslimanskim življem. Centar gradske sredine orijentalnih obilježja je čaršija, oko koje su se formirale mahale kao stambene četvrti koje predstavljaju, kao urbano rješenje, osobene graditeljske ansamble. Suštinski razvoj gradske sredine Jajca u XVI vijeku mnogo ne odstupa od razvoja drugih gradskih sredina u Bosni.

Društveni i duhovni život grada Jajca se odvijao kroz društveni život čaršije, mjesta koje nije samo lokacija protoka robe i kapitala, nego i mjesto protoka informacija i okupljanja stanovnika grada i okoline. Kako se gotovo uvijek čaršijsko jezgro formiralo oko sakralnih i javnih objekata, gradska sredina je imala ogroman uticaj na okolinu svojom estetskom i duhovnom fizionomijom.