Veza esnafa u Bosni sa tekijom u Kiršehiru

Sažetak

Ovaj rad upućuje u svjetlu malobrojnih sačuvanih dokumenata na vezu esnafske organizacije u Bosni sa tekijom u Kiršehiru. Predstavljeni su dokumenti kao što je Razijeva futuvvetnama na osnovu prijepisa iz 1001./3 592. godine, pirnama i skraćena futuvvetnama terzija i trgovaca iz 1235/1819., te šedžera tabaka iz 1067./1656. godine koja je predstavljala glavni statut upravne centralne ahijske zavije i tabačkog odžaka kao uzornog modela ekonomske i kulturne organizacije. Po osnovi ove ili ovakvih šedžera i po osnovi nekih opširnih futuvvetnama, ahi baba, visoki predstavnik zavije, izdavao je skraćene futuvvetname i pirname raznim esnafima po provincijama. Navedeni su također i drugi brojni dokumenti kao što su fermani o kompetencijama spomenutog ahi babe, razni defteri kušanme, arzuhali esnafa i slično koji su izdati prilikom posjete visokog predstavnika ahi babe Šejh Omera 1235./1819. godine esnafima u Bosni. Uz to se, na osnovu znanja o ukupnom sistemu organizacije esnafa i na osnovu glavnog statuta šedžere tabaka, tabhane-zavije predstavljaju kao glavni koordinatori po provincijama Carstva, sa glavnom zavijom nezvaničnom autonomnom institucijom i putujućim šejhom ahi babom, visokim predstavnikom zavije- centralne lože. Ahi baba je prilikom posjete esnafima u Bosni posjećivao glavne tabačke centre koji su se nalazili u gradovima Mostaru, Sarajevu, Banjoj Luci, Tešnju i Visokom. Pri tome je pojećivao prvo glavnu tabhanu vezanu za tekiju koja je predstavljala tabhanu koordinatora. U Mostaru je tobila Gornja tabhana na kojoj se vio zeleni bajrak prilikom posjete visokog predstavnika ahi babe. U Sarajevu se ne zna tačno koja je to bila tabhana Međutim, onako kako su postojale tabačke džamije, sigurno su postojale i tabačke tekije ili tabhane-zavije. Zna se daje tekija na Sehovoj Koriji, istočno od Mevlevijske tekije u Sarajevu, bila ljetna tekija esnafa gdje su esnafi održavali ceremonijalno opasivanje / kuşanma. Također je jasno daje tabačka tekija bila i nakšibendijska tekija Skender-paše Jurišića, Sultan Fatihovog vojskovođe prilikom njegovog osvajanja Bosne 1463. godine u kojoj su se, prema navodu iz popisa vakufa u Bosni izvršenog 1540. Godine, nalazile dvije tabhane. Iz tog navoda u spomenutom popisu jasno je da su tabhana i tekija bile čvrsto povezane kao dva značajna punkta za provođenje ekonomsko-kultumog obrasca i kao koordinatori drugog reda u provincijama, a same su bile koordinirane iz glavnog centra preko putujućeg visokog predstavnika / seyyah šeyh ahi baba. Na takvu ulogu zavija i tabhana upućuje istovjetni model organizacije. O tome govori i glavni statut esnafa-šedžera tabaka iz 1067. godine koja je u cjelosti prezentirana u bosanskom prijevodu. Na osnovu ove šedžere tabaka i šejhovi Abdul-Kadir Gejlanije zasnivali su pravo nadzora nad esnafima na svim područjima Carstva. Navedena šedžera upućuje na to da se to pravo prenosilo na šejhove različitih tarikata / turuk-u tarikat. Na osnovu navoda šedžere iz 1067. godine o primarnoj ulozi tabačkog odžaka i tabhana u pojektu širenja islamskog obrazovanja i odgoja, kao i na osnovu primjera o postojanju tabhana u kompleksu džamija sa zavijom / zaviyeli cami, može se razumjeti da su tabhane ustvari predstavljale škole za odgoj i obrazovanje esnafa. Tako se može govoriti o obrazovnim tabhanama u okviru kompleksa: džamija-zavija ili hanikah-tabhana-imaret-musafirhana i proizvodnim tabhanama gdje su učenici nastavljali sa radom ne napuštajući veze sa zavijom kao centrom odakle se koordinirao rad proizvodne tabhane.