Domaće i orijentalno u materijalnom kulturnom nasljeđu bosansko-hercegovačkih muslimana

Sažetak

Prihvatanjem islama Bošnjaci i Hercegovci nisu prekinuli sa svojim ranijim civilizacijskim i kulturnim tekovinama. Naprotiv, nastupila je vjekovna plodna simbioza zatečenih autohtonih kulturnih vrijednosti s orijentalno-islamskim uplivima. Ta simbioza manifestira se, kako u duhovnoj, tako još više u materijalnoj sferi ukupnog kulturnog naslijeđa bosanskohercegovačkih muslimana.

Srednjevjekovna umjetnost stećaka nastavila se u muslimanskim “šehid- skim” nišanima na oko stotinu lokaliteta, pa je i epigrafika na tim spomenicima na narodnom jeziku, pisana “bosančicom”. Tek u 16. stoljeću i kasnije prevladavaju orijentalno-islamski oblici bašluka, s arapsko-islamskom epigrafikom, no i dalje su oblici izdiferencirani po regijama.

Regionalna izdiferenciranost posebno je uočljiva u oblasti arhitekture, s tri snažna segmenta - srednjebosanskim, sarajevsko-fočanskim i hercegovačkim, te nizom prelaznih zona i pojava.

Sve što je vrednije ostavila osmansko-islamska arhitektura uglavnom pada u 16. i početak 17. stoljeća. No, broj tih spomenika ograničenje na 30-tak džamija; većina javnih objekata i sva stambena i proizvodna arhitektura, pod utjecajima je Orijenta i islama, no u biti pripada domaćim regionalnim školama.

Na dvojnim - domaćim i orijentalnim ishodištima formirala se stambena arhitektura: zatvoren kubus centralne Bosne s visokim i strmim četverovod- nim krovom, kamena kuća s niskim krovovima od ploče po Hercegovini, kuća s rastvorenim hajatima i divanhanama pod niskim krovovima od kupe-kanalice (očito u neskladu s prirodnim uslovima, no na direktnoj vezi s Istokom) u Sarajevu i Foči. Bitne karakteristike stambene izgradnje prenijele su se i na džamije i druge javne objekte. Bosna je razvila svoje tipove drvenih munara na preko 70% džamija, Hercegovina je u nizu slučajeva munaru “zamijenila” skromnim tornjem retardirane romanike.

Forme zidnog slikarstva, drvorezi, obrade metala i tekstila... također se pre- pliću islamsko-orijentalni i domaći motivi kroz osebujne pojave. To sve skupa govori da domaći čovjek nije kompilirao, već vlastitu kreativnost samo bogatio utjecajima s islamskog Istoka.