Okviri i pretpostavke književnosti Mahdžera

Sažetak

Književnost mahdžera (književnost arapske emigracije u SAD), stvarana uglavnom između dva svjetska rata, predstavlja nezaobilaznu pojavu u proučavanju moderne arapske književnosti. Nastajući u prelomnom dobu razvoja arapske književnosti, ona je u određenoj mjeri obilježena vremenom u kome je nastajala i uticajem književnosti i kulture zapadnog civilizacijskog kruga.

Književnici mahdžera su arapski hrišćani koji su iz Libana, Sirije i Palestine emigrirali u SAD i tamo osnovali znameniti književni pokret koji je bitno obogatio arapsku književnu tradiciju. U vrijeme koje je prethodilo emigriranju, ove arapske zemlje bile su izložene snažnom evro-američkom i ruskom uticaju. Početno interesovanje ovih zemalja za Bliski istok motivisano je širenjem uticaja hrišćanstva. Zbog toga su brojne vjerske misije osnivale crkve i škole internatskog tipa u kojima su se izučavali najprije vjerski, a zatim i svjetovni predmeti. Ovakva vrsta prosvjećivanja praćena je intenzivnim razvojem štamparstva i izdavačkom djelatnošću na arapskom jeziku.

Zahvaljujući bogatoj aktivnosti francuskih, američkih i ruskih misionara, spomenute zemlje Bliskog istoka su postale prava žarišta kulturnog preporoda. Misionarske institucije stvorile su plejadu arapskih intelektualaca koji su širili duh preporoda ne samo u svojim zemljama, nego po cijelom arapskom istoku i stvarali su u kulturi takvu klimu koja će omogućiti generacijama neposredno poslije njih da ostvare velike domete na polju humanističkih nauka, umjetničke književnosti i književnosteorijske misli.

Ovoj generaciji pripadaju i književnici mahdžera koji su dobro poznavali vlastitu književnu tradiciju, ali su poznavali i evropsku i američku književnost. Kao obrazovani emigranti, u SAD su došli do saznanja o nekim fundamentalnim razlikama između orijentalnog i zapadnjačkog mentaliteta i to su najčešće posmatrali kroz različitu prevalentuost imaginacije i racia, što je imalo dalekosežne posljedice za njihovo shvatanje umjetnosti.

Homogena arapska emigracija, zbližena osjećanjem iščašenosti u stranom svijetu i sličnim shvatanjem umjetnosti, formirala je u Njujorku 1920. Godine književno udruženje al-Râbita al-qalamiyya koje je u toku desetak godina svoga djelovanja snažno uticalo na književna zbivanja u arapskim zemljama. Posebno su se istakla dva člana ovog udruženja - Mihail Nuajma i Džubran Halil Džubran - koji su znatno usmjeravali i druge članove Rabite.

Jedan od razloga koji je potpomogao relativno radikalan odnos književnika mahdžera prema tradiciji je bogata izdavačka djelatnost koju su organizovali u SAD. Ne zaviseći od tradicionalistički orijentisanih urednika, kakvi su mahom bili u arapskim zemljama, ovi književnici su slobodno publikovali svoja djela u SAD jer je tamo u prvoj polovini XX vijeka izlazilo tridesetak glasila na arapskom jeziku.

Kada je 1931. umro Džubran - osnivač al-Rabita al-qalamiyye - prestalo je organizovano djelovanje književnika mahdžera koji se tada mahom vraćaju u arapske zemlje.

Za potpuno razumijevanje književnog umjetničkog stvaralaštva književ- noteorijske misli mahdžera neophodno je upoznati njihova filosofska ishodišta, uticaje i dodire sa određenim filosofskim sistemima.

U njihovom opusu najprepoznatljiviji je uticaj američkog transcenđenta- lizma i Emersona kao njegovog glavnog predstavnika.

Emersonov transcendentalizam posebno je privlačio književnike mahdžera zbog toga stoje postulirao njima inače blisku vjeru u imaginaciju kao osnovni saznajni instrument. Polazeći od toga, književnici mahdžera su zazirali od racionalnog spoznavanja i ističući u prvi plan imaginaciju, stavili su pjesnika u “centar svijeta” - kao biće koje, zbog izrazito razvijene imaginacije, najpotpunije doseže fundamentalne istine. Shodno tome, istaknuta je profetska funkcija pjesnika.

Inspirišući se Emersonom, književnici mahdžera su posebnu pažnju poklonili panteizmu (wahda al-wuğüd). Međutim, i sam Emerson se in- spirisao istočnjačkim religijama i istočnjačkim panteizmom, tako da filosof- ska ishodišta književnosti mahdžera predstavljaju svojevrsni koloplet uticaja Istok-Zapad.

Književnici mahdžera su takođe bili bliski islamskom misticizmu (tasawwuj) koji je odgovarao njihovom panteističkom prihvatanju svijeta i vjeri da se jedino imaginacijom mogu doseći fundamentalne istine. Budući daje književnost shvaćena kao posebna vrsta igre imaginacije i riječi, književnici mahdžera su naglasili njenu gnoseološku funkciju. Polazeći sa određenih filosof- skih pozicija, vrijednost književnosti su u krajnjem situirali u sferi etike.