Banjalučka muafnama iz 1588. godine

Sažetak

Institucija muafijeta (mu’āfiyet) jedna je od najznačajnijih komponenti u procesu razvitka gradova osmanskog tipa, kasaba, i doseljavanju stanovništva u te gradove. Muafijet vezan za gradsko stanovništvo sastojao se u tome što je cjelokupno gradsko stanovništvo bilo oslobađano rajinskog statusa i ujedno osnovnog rajinskog poreza, resm-i čifta (resm-i çift). Zvanični dokument kojim je sultan davao ovu povlasticu jeste muafnama (mu’āfnāma). Muafnamom se potvrđuje potpuno ili djelomično oslobađanje pripadnika rajinske klase od svih ili pojedinih redovnih ili vanrednih državnih ili feudalnih obaveza.

U jednoj zabilješki u Opširnom popisu Bosanskog sandžakaiz1604. godine stoji daje ”stanovništvo kasabe Banje Luke oslobođeno obaveze plaćanja avariz-i divanije i tekalif-i orfije jer oružjem, dušom i tijelom brani sultanske zemlje i tvrđave od štete koju bi neprijatelj nanio”, te daće i dalje biti oslobođeni navedenih obaveza”sve dotle dok budu spremni da oružjem odbijaju napade nevjernika na sultanske zemlje i tvrđave”.

U istom popisu vidimo daje u Banjoj Luci ova povlastica podjednako važila i za muslimane i za nemuslimane. Naime, 18 zimmija upisanih u varoši Nova Banja Luka ”ne plaćaju ušrove jer nemaju obradive zemlje. Nisu raja nego se bave zanatstvom. Do novog popisa nisu zaduživani nikakvim obavezama”.

Banja Luka je dobila muafnamu i zvanično proglašena kasabom, a njeno stanovništvo oslobođeno od redovnih i vanrednih državnih i feudalnih obaveza, tek nakon što su prvi beglerbeg Bosanskog ejaleta Ferhad-paša Sokolović i tadašnji banjalučki kadija poslali molbu na Portu. Na to je iz Istanbula stigla muafnama, sultanski ferman datiran 26. ramazana 996. h.g./19. 8. 1588. godine. Originalni prijepis banjalučke muafname čuva se u Orijentalnoj zbirci Hrvatske akademije znanosti i umjetnosti u Zagrebu pod brojem 117.