Bosna müfettişi Ahmet Cevdet Paşa’nin Bosna’dan ailesi ile mektuplaşmalari

Abstract

Ahmet Cevdet Paşa (1823-1895) son dönem Osmanlı bürokrasi, ilim ve hukuk çevrelerinin tanınmış ve saygın simalarındandır. Yarım yüz yılı aşkın bir süre devletin idaresinde söz sahibi olmuş, Tanzimat, Islahat Fermanı ve I. Meşrutiyet devirlerini yaşamış bir devlet adamıdır. Son yıllarda tarih ve kültürümüzün gündeminde sıkça yer almaya başlamış, adına pek çok makale ve kitap yazılmış, sempozyum ve seminerler düzenlenmiştir. Osmanlı Devleti’nin üç kıtaya hâkim olduğu günler geride kalmış ve artık devlet yıkılma tehlikesi ile karşı karşıya kalmıştır. Devrin devlet adamları ekonomik ve teknolojik olarak geri kalmışlığın farkında olarak buna çareler arıyor, hızla dağılmakta olan imparatorluk topraklarında yıkımın önüne geçmek için çareler arıyorlardı. İşte Ahmet Cevdet Paşa da bu düşünce ve şuur çerçevesinde ülkenin değişik yerlerinde tespitler yapmak ve problemlere çözümler üretmek üzere bulunmuştur. Bunlardan birisi de Osmanlı Hükümeti, 1859 tarihinde, Müslüman ile gayr-i müslim tebaa arasında ortaya çıkan karışıklıklar sebebiyle bir türlü teskin olmayan Bosna’da isyanların yerinde incelenip yatıştırılması amacı ile bölgeye gönderilmesidir. Tebliğimizde Ahmet Cevdet Paşa’nın idareci ya da hukukçu kimliğinin yanı sıra; tarih okumalarımızda olayları, sebep-sonuç ilişkisi içerisinde ve özne bağlamından kopuk metinler olarak okuyarak ihmal edilen sosyal boyuta dikkat çekmektir. Ahmet Cevdet Paşa’nın Bosna Müfettişi olarak görev yapmış olduğu dönemin bir yılına ait zaman diliminde ailesine yazmış olduğu mektuplarda işte böyle bir eksikliği ve satır aralarına serpiştirilmiş bir biçimde görevin şekil, hususiyet ve zorluklarını da okuma imkânı bulmaktayız. Artık edebî bir tür olarak tükenmekte olan mektubun tarihi işlevine ışık tutma imkânı vermesi bakımından da ele aldığımız malzemeler güzel birer örnek teşkil etmektedirler.