Haşan Kāfi Pruščak

Haşan Kâfıb. Türhân b. Dâwüd b. Ya‘qüb az-Zıbî al-Āqhīşārī al-Bosnawī

Sažetak

Haşan Kâfi b. Türhân b. Dâwüd b. Ya‘qüb az-Zîbî al-Âqhîşârî al-BosnawT bio je posljednjih godina 16. i početkom 17. st. najistaknutija ličnost u naučnom i literarnom životu bosanskih muslimana. Tako visok ugled stekao je plodonosnom i raznovrsnom naučno-literarnom aktivnošću. Tome su doprinjeli njegova škola i darovnica (vakuf) u Akhisaru (Prusac, srednja Bosna). Kâfijevo djelo Üşül al-hikam fi nizâm al ‘alanı, koje tretira državu i društveno uređenje, privuklo je pažnju francuskog orjentaiiste Garcina de Tassy, (Garcin de Tassy, Principes de sagesse, touchant Fart de gouverner, par Rizwan-ben abd ‘oul Ac-hisari, Journal Asiatique IV, 1824, p. 213-226; 283-290) koji gaje učinio pristupačnim zapadnim istraživačima. Od tada pa do današnjih dana Kâfi je, istina u ograničenoj mjeri, bio u centru interesa, kako istočnih, tako i zapadnih istraživača.

U ovom radu autor se trudio da skupi izvore i literaturu o Haşamı Kâfiji i time obogati njegovu biobibliografiju.

Haşan Kâfi je rođen u Pruscu krajem novembra, početkom decembra 1544. (ramazan 951. h.). Ime Kâfi (mahlas) koristi od 988/1580. Nakon nižeg i srednjeg obrazovanja, odlazi na studij u Istanbul 1566. gdje ostaje do 983/1575. Zatim odlazi u domovinu gdje radi kao učitelj i bavi se literarnim radom. Njegovo prvo djelo bila je kratka filološka rasprava o smislu i upotrebi riječi čelebi (Risala fi tahqTq lafz CalabT), zatim kratak rad o logici. Sarajevski kadija Bali ef. angažovao gaje da mu pomogne istraživati učenje bosanskih Hamzevija, da bi mogao protiv njih da se bori. Nakon smrti Bali ef. (1582/999) vratio se u Prusac, držao predavanja, a 1583/991 bio je postavljen za kadiju. U isto vrijeme napisao je komentar na već navedeno djelo o logici. Da bi ponovo bio izabran za kadiju napisao je 1585/994 djelo o sudskom parničnom postupku, koje je trebalo da mu posluži kao habilitacija. Poznato je da je 996/1588. napisao djelo Hadîqat aş-şalât, a zatim daje jedno vrijeme proveo u Istanbulu. Slijedi njegovo naimenovanje za kadiju u Sirmiji, gdje je, pored sudske službe držao i predavanja i gdje je napisao djelo Uvod u islamsko pravo - Samt al-wuşül ilâ dim al-uşül. Godine 1591/2/1000. odlazi na hadž u Meku.

Njegov rad Sayf al-qudât fi al-ladlr poslužio mu je kao habilitacija za naimenovanje za kadiju u jednom malom mjestu u blizini Prusca, gdje je ostao do 1594. Ponovo predaje u Pruscu, gdje se nastavlja baviti naučno-literarnom djelatnošću. Krajem 1596/1004 završio je komentar na djelo Samt al-wuşül ilâ dim al-uşül, a uskoro zatim i djelo Üşül al-hikam fı nizâm al ‘âlâm (Osnove mudrosti o uređenju sijeta). To je moralno-političko djelo u kojem se govori o negativnim pojavama u državi i društvu, napisano sa namjerom da bude uputa vladarima i državnim službenicima. Kao nagradu za to djelo sultan Mehmed III učinio je da Kâfi ostane doživotno kadija u Pruscu i da bude učitelj mladim generacijama.

Sljedeće godine napisao je koncept za djelo Rawdđt al ğannât fi üşül al-i‘tiqâdât, a zatim 1600/1008 još jedan koncept Tamhiş al-talhlş. U to vrijeme završio je biografsko djelo Nizâmu-l- ‘ulama’ ila hatam al-anbiyâ, a zatim je redigovâo svoje ranije radove. Pratio je velikog vezira Mehmed-pašu Sokolovića u pohodu na Estergon, a zatim je redigovao svoje djelo Rawdât al ğannât, a također i djelo Nur al yaqm fi usûl ad-dtn. Na povratku, u Osjeku, sredinom novembra 1605. god. radio je još na djelu Rawdât al ğannât, koje je nakon povratka u Prusac redigovao i konačno dovršio (treća dekada ševala, 19-27 februar 1607). Kâfi provodi miran život u domovini i posvećuje se literaturi i literarnom radu. Iz tog vremena potiče i njegova darovnica (vakuf): džamija, medresa, han, mekteb i vodovod. Pored njih je nastalo novo naselje Nevâbâd - danas mahala Srt.

Kafi je napisao 17 djela, od kojih su neka samostalna, a neka su komentari na neka njegova i druga djela. Većina njih sačuvana je u jednom, ili više prepisa. Neka su štampana i prevedena. Neka su nam poznata preko njegovih podataka, ili su ih spomenuli ‘Atâ’i, Haği Halifa, Kâtib Čelebi i drugi autori.

Kafi je umro 28.08.1616. (15. ša’ban 1025.) i sahranjen je u Prascu u blizini svoje džamije, u posebnome turbetu koje i danas postoji.